Zmiany klimatyczne powodujące krótkie i ciepłe zimy oraz wzrost popularności wypoczynku na łonie natury, powodują coraz większą liczbę zachorowań na choroby przenoszone przez kleszcze. Jedną z nich jest borelioza, która pomimo coraz większej świadomości społecznej, pozostaje chorobą groźną i budzącą kontrowersje.

Podstawowym warunkiem uleczalności schorzenia wywołanego przez krętki Borrelia jest jak najszybsze, prawidłowe zdiagnozowanie zakażenia – najlepiej w tzw. fazie wczesnej, czyli do ok. 40 dni od momentu ukąszenia przez kleszcza [1]. Niestety problemy, jakie towarzyszą rozpoznaniu tej choroby, powodują, że często jest błędnie diagnozowana.

Borelioza (choroba z Lyme, krętkowica kleszczowa) to wieloukładowa choroba wywoływana poprzez krętki Borrelia burgdorferi, które dostają się do organizmu na skutek ukąszenia przez zainfekowanego kleszcza lub poprzez wtarcie jego części ciała / kału w zranione miejsce na skórze. Atakuje stawy, serce oraz układ nerwowy.

Kleszcze zakażają się m.in. krętkami B. Burgdorferi oraz wirusem kleszczowego zapalenia mózgu (KZM), żerując na zakażonym zwierzęciu i pozostają zakażone do końca swojego życia [2].

W ciele człowieka krętek pojawia się poprzez ukąszenie kleszcza ale bardzo szybko się przemieszcza. Umożliwia mu to jego sprężynowa budowa. Po opuszczeniu krwi lokuje się między włóknami kolagenowymi ścięgien lub w ośrodkowym układzie nerwowym [2].

Na rynku nie ma szczepień, które chroniłyby przed boreliozą. Zaleca się, by podczas przebywania na terenach łąkowo-leśnych, osłaniać ciało poprzez długie rękawy i spodnie. Warto nosić skarpety naciągnięte na nogawki lub buty, które mają wyższą cholewkę oraz kapelusz/czapkę z daszkiem. Dodatkowo poleca się stosowanie środków odstraszających kleszcze. Niezwykle ważna jest kontrola całej skóry po powrocie z terenów leśnych.

Ukłucia kleszczy mogą wystąpić na całym ciele, jednak najbardziej narażonymi na ukąszenia są miejsca miękkie i cienkie czyli pachwiny, zagłębienia pod kolanami, pachy, wnętrza ramion.

Po zauważeniu kleszcza należy go jak najszybciej usunąć. Minimalizujemy w ten sposób ryzyko zakażenia boreliozą. Należy to zrobić mechanicznie specjalnym lassem, wąskimi szczypcami lub specjalnym haczykiem. Nie zaleca się wykręcania, wydrapywania oraz smarowania tłustymi substancjami.

Po usunięciu kleszcza, należy obserwować miejsce ukąszenia przez 30 dni pod kątem wystąpienia rumienia.

Nie każde ukłucie kleszcza skutkuje zachorowaniem na boreliozę. Szacuje się, że ok. 30% kleszczy w Polsce zarażonych jest krętkami Borrelii. Ryzyko zakażenia wzrasta wprost proporcjonalnie do czasu przebywania pajęczaka w skórze. Kleszcz musi żerować co najmniej 24-48h. Zakażenie boreliozą nie jest możliwe poprzez kontakt z osobą, która na nią choruje.

Jakie są objawy zarażenia boreliozą?

Przebieg choroby w przypadku zakażenia poprzez zainfekowanego kleszcza, przyjmuje kilka faz, którym przypisujemy konkretne objawy.

Stadium wczesne

Najczęstszym (ale niekoniecznie występującym!) symptomem w pierwszej fazie choroby jest zmiana skórna w okolicy ugryzienia, nazywana rumieniem wędrującym [3], przyjmująca postać czerwonawej plamy, która szybko się powiększa. Pojawia się najczęściej po około 3-30 dniach (czas ten może się wydłużyć nawet do 3 miesięcy). W tej fazie mogą pojawić się również, mylone często z przeziębieniem, objawy grypopochodne - osłabienie i pogorszenie samopoczucia, gorączka i stany podgorączkowe, zawroty głowy, bóle głowy, mięśni oraz stawów.

Stadium wczesne rozsiane

Nieleczone objawy przechodzą w fazę wczesną rozsianą, która rozwija się w okresie dłuższym, trwającym od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy po zakażeniu. Przejawiają się szeregiem dolegliwości narządowych: bólem głowy, mięśni i stawów, przewlekłym osłabieniem organizmu, zapaleniem stawów, serca mięśniowego, bólem i kołataniem serca [3,4]. Zaatakowany może zostać również narząd wzroku, w wyniku czego dochodzi do zapalenia spojówek, podwójnego widzenia. Pojawiają się również zmiany rumieniowe [3].

Stadium późne

Późna faza boreliozy to niebezpieczne i bardzo często, trudne do zdiagnozowania dolegliwości towarzyszące układowi nerwowemu, przejawiające się zmiennością nastrojów, nadwrażliwością na dźwięki lub światło, neuropatią, obniżeniem koncentracji, a nawet porażeniem nerwów twarzowych. Rzadko diagnozowane są również zaburzenia osobowości [3,4]. W ostatnim stadium choroby występuje również zapalenie układu mięśniowo-szkieletowego oraz przewlekłe zapalenie skóry kończyn [3].

Leczenie

Niespecyficzne objawy, zróżnicowany obraz kliniczny oraz problemy z diagnostyką laboratoryjną, które towarzyszą chorobie z Lyme, prowadzą często do błędnego rozpoznania Boreliozy. Nieleczona może ukrywać się nawet przez kilka lat i objawiać zaburzeniami kardiologicznymi, przewlekłym zapaleniem stawów i skóry kończyn [4]. Aby terapia boreliozy przyniosła efekt, powinna być dostosowana do stadium zakażenia oraz podjęta jak najszybciej od momentu postawienia diagnozy. Kuracja odbywa się poprzez zaaplikowanie właściwej antybiotykoterapii. W przypadku przewlekłych objawów, skutki choroby mogą być odczuwalne jeszcze na długo po zakończeniu terapii.

Naturalna odbudowa odporności organizmu

Od wielu lat mówi się o możliwościach fitoterapii w kontekście wsparcia tradycyjnych metod leczenia boreliozy. Wybrane preparaty ziołowe o działaniu przeciwzapalnym, antybakteryjnym i immunostymulującym mogą działać jako skuteczne, długotrwałe wsparcie organizmu osłabionego skutkami choroby. Wśród „ziół na boreliozę” wymienia się przede wszystkim rośliny stosowane od setek lat w medycynie takie jak Andrographis paniculata czy Ashwagandha (Withania somnifera). Najnowsze badania odkrywają też nowe możliwości lecznicze ziół, dostępnych także w Polsce [6] – tu np. znana i ceniona w medycynie ludowej szczeć (Dipsacus sylvestris).

Funkcja poszczególnych składników preparatu Borelyma w diecie osób, wykazujących zwiększone zapotrzebowanie na składniki wzmacniające i stymulujące układ odpornościowy, oraz wspomagające detoksykację i oczyszczanie organizmu:

Rdest japoński (Polygonum cuspidatum) – zawarty w roślinie resweratrol wykazuje szerokie spektrum działania przeciwzapalnego, antybakteryjnego i antyoksydacyjnego [5]. Zioło stosowane w tradycyjnej fitoterapii w leczeniu stanów zapalnych stawów, chorób układu krążenia i układu nerwowego.

Szczeć pospolita (Dipsacus sylvestris) – w najnowszych badaniach (analiza in vitro) potwierdzono wysoką skuteczność wyciągu ze szczeci w zwalczaniu krętków Borellia burgdorferi. Aktywność bakteriobójcza wyciągu była zbliżona do skuteczności amoksycyliny – antybiotyku stosowanego standardowo w leczeniu boreliozy [6].

Czystek (Cistus incanus) – działa antyoksydacyjnie dzięki wysokiej zawartości flawonoidów, katechin i rutyny [7]. Roślina wykazuje też działanie antybakteryjne, wzmacniające i przeciwwirusowe.

Andrographis (Andrographis paniculata) – roślina stosowana w tradycyjnej medycynie m.in. w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Wzmacnia układ odpornościowy, działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwzapalnie – hamuje mediatory stanu zapalnego [8].
Ashwagandha (Withania somnifera) – wykazuje silne działanie adaptogenne, czyli wspierające odbudowę odporności organizmu. Wpływa pozytywnie na układ krążenia, zwiększa sprawność fizyczną i umysłową. Cechuje się wysoką zawartością przeciwutleniaczy i witanolidów, odpowiadających za działanie przeciwbakteryjne.

Vilcacora (Uncaria tomentosa) – zawarte w niej alkaloidy doskonale wpływają na poprawę odporności organizmu. Roślina wykazuje też intensywne działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne.